Alphabet: documentaire over verkeerde aannames

Stel dat uw organisatie al vele jaren aannames hanteert die niet juist zijn. Wat dan? Bijvoorbeeld dat uw klanten helemaal niet zo tevreden zijn over de producten en diensten die u levert. Zou u aan de bel trekken en proberen de ongemakkelijke waarheid aan de man te brengen of maar zien waar het schip strandt?
Ongetwijfeld zullen medewerkers in de voedselindustrie, banken, thuiszorg of de kledingbranche zich wel eens afgevraagd hebben of het allemaal wel klopt wat ze aan het doen zijn. Een dergelijke twijfel zou nu ook gehoord kunnen worden in het onderwijs: van hoog tot laag onderwijs en worldwide. De Oostenrijkse documentairemaker Erwin Wagenhofer maakte in 2014 een documentaire genaamd Alphabet die grote vraagtekens zet bij de onderliggende aannames van het huidig onderwijs. Het perfect geoliede en ingerichte onderwijssysteem dat de moderne mens denkt ingericht te hebben, zou leiden tot veel ongelukkige sentimenten. De druk van het presteren trekt een zware wissel op leerlingen van jong tot oud. Scholen zouden zijn verworden tot machines die objecten met diploma’s afleveren om hen zo klaar te stomen voor het bedrijfsleven. De documentaire werd aangekondigd als een ‘ode aan de menselijke verbeelding, in de vorm van een aanklacht tegen op competitie en kwantificeerbare resultaten gebaseerd onderwijs‘. Het uitgangspunt van de documentaire is dat onze aannames niet goed zijn. Ons onderwijs zou te sterk gebaseerd zijn op het concurrentie denken, op de economische eisen en met vergelijken, beoordelen en veroordelen als zwaartepunten. De documentaire laat zien hoe wereldwijd leerlingen beroofd worden van hun creativiteit. Aan de ene kant willen we onze leerlingen zo hoog mogelijk brengen, maar houden we de touwtjes zelf stevig in handen. Wie is hier ‘we’ zul je je afvragen. Welnu, dat zijn niet alleen de mensen in het onderwijs maar ook de opvoeders. Die gaan volgens Wagenhofer ook niet vrij uit: ze zetten hun kinderen al vroeg onder druk om te presteren.

Als dit allemaal waar zou zijn, waarom zouden scholen dit doen? Het antwoord dat Wagenhofer geeft, is dat de wereld vooral rationeel wordt benaderd op basis van economische markteisen. Dat is bepaald geen nieuwe gedachte en reeds opgetekend in de Verlichting en recentelijk zelfs door een econoom (Sedlacek) fraai verwoord in diens boek ‘De economie van goed en kwaad‘ (zie ook mijn blog hierover). Groei gaat ten koste van geluk, kalmte en harmonie en zet moraliteit onder druk, aldus Sedlacek.

Scholen zijn er op gericht, aldus de documentairemaker, om grote bedrijven hun strategische doelen helpen te realiseren. Ik schat in dat de gemiddelde docent in Nederland niet wakker zal liggen van deze kritiek. Misschien ligt dat anders bij de constatering dat scholen vooral aan het instrueren zijn en niet echt uitnodigen tot leren. Dit treft immers de kern van het onderwijs, het bestaansrecht. We horen de fameuze Brit Ken Robinson, pardon Sir Ken Robinson, in de documentaire opmerken dat scholen vooral opleiden tot standaardantwoorden en daarmee creativiteit doden. Het divergente denken zouden we vooral beheersen op de leeftijd van 3-5 jaar maar daarna wordt het allengs minder. De school speelt daarin een negatieve rol, aldus Robinson.
Een andere aanname die verscholen ligt in het onderwijssysteem heeft te maken met cijfers en de bijbehorende onderlinge competitie. Cijfers komen vaak tot stand door gemiddeldes te berekenen, gemiddeldes van de klas wel te verstaan. Daarmee is de competitie (en: de stress) begonnen omdat kinderen met elkaar vergeleken worden. Dit gebeurt eveneens in het bedrijfsleven. Opmerkelijk is daar dat HR managers zich niet of nauwelijks bewust zijn van de wijze waarop de beoordeling in hun organisaties berust (absoluut of relatief). Dat constateer ik na 13 jaar het vak Strategisch HRM te geven op een Business School. Ik vraag me af hoe dat op scholen is.

Wagenhofer merkt op dat we onze leerlingen zo lang mogelijk uit de concurrentiestrijd moeten houden, maar dat we precies het omgekeerde doen. Al met al een interessante documentaire waar niet iedereen het mee eens hoeft te zijn, maar waar vooral over in dialoog kan worden gegaan. Samen kijken en dan gezamenlijk beelden uitwisselen met u in de rol van gespreksleider. Durft u het aan of hebt u geen tijd en kijkt u weg? U durft? Prima, dan nog even de DVD bij Bol.com bestellen en niets staat u in de weg om een goed gesprek aan te gaan over mogelijke aannames. Ik wens u veel succes en bovenal veel plezier!