Kijken naar kunst maakt ons reflectiever

Afgelopen week was de Nederlandse burger getuige van een gênant staaltje modder gooien in Tweede Kamer. Kamerleden Öztürk en Bontes hadden hun emoties niet meer in de hand en nadat Öztürk pleitte voor een andere besteding van het defensiebudget, viel Bontes hem in de rede met de beschuldiging dat Öztürk niet loyaal zou zijn aan Nederland. “Ga lekker naar Turkije”, beet Bontes hem uiteindelijk toe.
Wat opvalt aan dit soort incidenten is dat men zich laat leiden door negatieve emoties waarbij men niet meer luistert naar de ander. De eigen standpunten worden enkele malen herhaald, maar vragen stellen en luisteren, laat staan een onderzoekende houding tonen, zijn er niet bij.

Hoe zit dit in organisaties? Waarschijnlijk niet anders. Doorgaans zijn we heel beschaafd en incidenteel laten we ons leiden door negatieve emoties.
Het is mijn observatie dat we veel moeite hebben met luisteren en ons slecht kunnen verplaatsen in de ander. Discussie en debat lijken te regeren, daar waar de èchte dialoog ontbreekt. Maar hoe kun je samenwerken als je de ander niet begrijpt? Empathie is de stuwende kracht in organisaties. We moeten voeling blijven houden met de mensen met wie we werken. En was het niet Stephen Covey die stelde dat we eerst moeten begrijpen en dan pas begrepen worden?

Hoe kun je mensen leren om niet direct hun oordeel uit te spreken en ergens iets van te vinden? Een interessante manier is door het leren kijken naar kunst.
In haar boek ‘De kunst van het observeren’ laat Amy Herman zien dat kunst zeer geschikt is om al de zintuigen wakker te schudden en nieuwsgierigheid op te wekken. Haar stelling is dat we door beter waar te nemen ook beter gaan denken. Ze leert ons naar details te kijken van kunstwerken, feiten van meningen te scheiden en niet zo maar een oordeel te hebben maar je zintuigen goed te gebruiken.
De auteur heeft agenten van de FBI getraind om hen beter te leren waarnemen. Dat deed ze door hen allerlei schilderijen voor te leggen, die te laten observeren en er vragen over te stellen. De training bleek heel succesvol. Hoe kan dat? Doordat agenten hun mening leerden op te schorten en ‘out of the box’ gingen denken. Een van de inzichten die de deelnemers ervoeren was dat ze bewust werden dat ze vooral keken met hun hersenen en niet met hun ogen. Anders gezegd: we zien wat we weten en niet wat met onze ogen waarnemen. Die bewustwording is zeer zinvol omdat mensen snel de aanname maken dat wat zij zien door iedereen wordt waargenomen. Niet dus. Er is niemand anders die de wereld waarneemt zoals jij. Een stap verder is dat we ons kunnen verplaatsen in de waarneming van anderen, empathisch waarnemen. Om dat te kunnen, zullen we ons bewust moeten worden van onze eigen filters en dominante overtuigingen. Kort en goed zullen mensen in een organisatie zich eerst bewust moeten worden van hun eigen zienswijzen, daarna die van anderen en tot slot die van de organisatie.

In het artikel ‘Kunsten kunnen de democratie redden’, schrijft Gijs Scholten van Aschat dat nu de democratie onder druk staat, we de tijd moeten nemen om te kijken, luisteren en begrijpen. Over de Brexit en de verkiezing van Trump zegt hij: “De een zegt dit, de ander zegt dat, de meningen vliegen je om de oren. De politiek is schuldig. Meteen is er een schuldvraag. Feiten worden gewantrouwd en de emotie regeert” (NRC 20-11-2016).
In de Kunst leer je om in gezamenlijkheid met andere bezoekers hoe het is om alleen te kijken en te luisteren. Wel die mobiel graag uit!