Omgaan met onzekerheid: over Mediocristan en Extremistan

Een groot verschil met de periode van een jaar of tien geleden is de gevoelswaarde over het contract voor onbepaalde tijd. Wist je voorheen als medewerker waar je aan toe was, nu overheerst het gevoel van ‘onzekerheid’.
Wie nu rond de 50 jaar is, ‘weet’ dat hij de komende jaren op weg naar zijn pensioen niet in dezelfde functie zal verkeren en vraagt zich misschien wel af of de bestaande functie überhaupt nog zal blijven bestaan. We zijn momenteel onzekerder dan ooit over onze baan, het voortbestaan van de organisatie en over onze eigen toekomst. Wat kan een organisatie doen om met deze onzekerheid om te gaan?

Misschien begint het wel bij het gezamenlijk constateren dat we in een wereld leven waarin veel onzeker is. Een dergelijke gezamenlijke bewustwording kan helpen om twijfel en scepsis op te roepen en stelligheden iets meer te bevragen. Iets meer twijfelen is niet zo’n verkeerde vaardigheid als het lijkt. Francis Bacon zei daar ooit over: “Als een man met zekerheden begint, eindigt hij met twijfels, maar als hij er genoegen mee neemt met twijfels te beginnen, zal hij met zekerheden eindigen”. Twijfelen is niet zozeer bedoeld om de besluiteloosheid op te voeren maar om zoveel mogelijk opties open te houden. Het omgaan met onzekerheid zou in managementland wel eens dezelfde omvang kunnen krijgen als de discipline ‘Verandermanagement’.

Maar waar verandermanagement met veel kennis en theorieën op de proppen kwam, is voorzichtigheid geboden bij het omgaan met onzekerheden. Althans volgens auteur Nassim Taleb in zijn boek ‘De Zwarte Zwaan’. Hij stelt dat meer kennis juist niet leidt tot beter handelen. Een belangrijk inzicht leidt me. Desondanks begrijp ik heel goed dat veel mensen hun kansen willen vergroten in deze onzekere wereld door bijvoorbeeld een studie aan te vangen en zo hun kennis uitbreiden. Maar het is deze zelfde kennis die ons verblindt en de fout van bevestiging –zien wat we weten- vergroot. “We beperken ons tot de boeken die we gelezen hebben maar staan niet open voor de ongelezen boeken”. Omgaan met onzekerheid gaat volgens Taleb over het open staan voor uitzonderingen (Zwarte Zwanen) waarbij we niet alles af moeten doen met: “Dat was een incident”. Elke dag staat er namelijk wel iets incidenteels in de krant over oorlogen, banken die omvallen, bezuinigingen, baanverlies en andere zaken die impact hebben op onze geplande werkelijkheid. Toch zijn er mensen die (blijven) beweren dat dit incidenten zijn.Maar beweren dat iets incidenten zijn, ontneemt je blijkbaar van je verantwoordelijkheid om iets te doen. Zo reduceren wij de werkelijkheid tot een overzichtelijke wereld (door Taleb fraai aangeduid als Mediocristan) waarin incidenten worden ‘weggemiddeld’. In Mediocristan ligt de pech buiten ons (“zijn incidenten”)  en eisen we het succes zelf op.  Het probleem van Mediocristan is dat we met zekerheden beginnen zoals in het citaat van Francis Bacon.  Maar ik ken geen enkele branche meer die durft te beweren dat zij in Mediocristan verkeert. Toch gedragen we ons wel elke dag alsof we in Mediocristan vertoeven. Elke dag opnieuw brengen we weer nieuwe zekerheden in. Maar ze werken niet in een wereld vol onzekerheden, aangeduid door Taleb als Extremistan. Dus laten we stoppen te doen alsof we het allemaal onder controle hebben. En focussen in een wereld die onzeker is, is wel het allerlaatste wat we moeten doen. Focussen wordt een tunnelvisie, een beklemmend beeld van de toekomst. Om met een mooie oneliner van de
auteur te eindigen: “We leren mensen methoden uit Mediocristan en laten hen los in Extremistan”